केही वर्ष पहिले विदेश, त्यसमा पनि अमेरिका जाने खुबै हुटहुटि थियो
ममा । नेपालमा बस्यो भने त जीवननै सकिन्छ कि भनेझैं
लाग्थ्यो । डिभी पनि ४-५ पटक भरेको छु । तर बिगत ५ वर्ष यता मेरो जीवनमा धेरै ठुलो
परिवर्तन आएको छ । आज
नेपालीहरुको लागि डिभी, पि आर, ग्रीन
कार्ड, विदेश भन्ने शब्द त ‘पेट वर्ड’
जस्तै भैसकेको छ । म चाहिं
यी शब्दहरु देखि दिनहुँ ‘एलर्जीक’ हुँदै गैरहेको छु । विदेशमा बस्ने त म कल्पना पनि गर्न सक्दिन। यही
निर्णयमा पुगेको छु – म विदेश जान्न । तर विदेशमा कहिल्यै
टेक्ने छैन भन्ने मेरो प्रतिज्ञा कदापि होइन । बिदेशमा बस्ने, बिदेशीको लागि काम गर्ने वा त्यहीं
जीवन बिताउने कुरामा मेरो रुची छैन भन्ने मात्र मेरो आशय हो ।
म त भन्छु कोही पनि नेपाली विदेश जानु हुन्न । विदेश गएका सम्पूर्ण नेपालीहरु घर फर्कनुपर्छ। बिदेशमा सिकेका सीपको उपयोग गर्ने उपयुक्त अवसर यही हो । सबै मिलेर दिनानुदिन विकृत बन्दै गैरहेको हाम्रो समाजलाई बदल्नुपर्दछ । न्याय, प्रशासन, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, उद्योग, ब्यापार लगायतका प्रत्येक क्षेत्रमा सकारात्मक र निर्णायक धक्का दिनुपर्दछ । प्रत्येक किसिमका श्रमको सम्मान र उद्यमशीलताको प्रवर्द्धन गर्नुपर्दछ । र सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा- देशमा सुसंस्कृत राजनीतिको सुरुवात गर्नुपर्दछ । अब बिकल्प कुर्दै बस्ने होइन, आफै पनि बिकल्प बन्न सक्नुपर्दछ । यो देश हाम्रो लागि अरु कसैले बदलिदिनेवाला छैन । यो देशलाई हामी आफैले बदल्नुपर्ने छ । परिवर्तन चाहाने सबैले जिम्मेवारीबोध गर्नुपर्दछ । इमान्दारितालाई अंगाल्नुपर्दछ । प्रतिबद्द हुनुपर्दछ । आ-आफ्नो गाउँ टोलबाटै स-सानो सुरुवात गर्न सकिन्छ । काम गर्दा एक्लै पर्न पनि सकिन्छ । बाटो असहज र अप्ठेरो छ तर असंभव भने छैन । प्रतिबद्द नागरिकहरुको सानो समुहले नै संसार बदल्छ- यही यथार्थ हो । आजसम्म यसरी नै बदलिएको छ संसार ।
यो लेख केहि सम्पादन सहित पहिलोपोस्ट मा समेत पढ्न सकिन्छ ।
अहिले म ३१ बर्षको भए । नेपालीको औषत आयुको लगभग आधा उमेर टेक्न लागें । जीवनको एकदमै उर्जाशील, उत्पादनशील दशकमा
दौडिरहेको छु म ।
यस्तो उर्जाशील उमेर
बिदेशमा बिताएर जीवनको उत्तरार्द्धमा ‘रिटायर्ड लाइफ’
बिताउन नेपाल फर्कने पक्षमा म छैन । पिआर,
ग्रीनकार्ड बोकेर स्थायी रुपमा विदेश बस्ने कल्पना त मैले कहिले पनि गरिन । बितेको दशक त देशको अस्थिर राजनीति र
संक्रमणकालको छायाँमा जीवन जगतका कुराहरु सिक्दै, बुझ्दै र अनुभव बटुल्दै बित्यो । कम्तीमा यो दशक आफुले सिकेका कुराको व्यवहारिक
उपयोग गर्न चाहान्छु म ।
संसारका सबैभन्दा सम्पन्न केही मुलुकहरुमा पुगेको छु । त्यहाँको विकास देखेको छु, पद्दति बुझेको छु र
सिकेको पनि छु । त्यी देशहरुबाट हामीले नक्कल
गर्नुपर्ने कुराहरु पनि धेरै छन् । तर सुनको लंकालाई
आफ्नो मानेर अपनाउन कसरी पो सकिन्छ र ? मलाई त मेरै हिमाल पहाड र तराई प्यारा छन् । मलाई त यहीँका उकाली ओराली भन्ज्यांग चौतारीहरुमा
टहलिने रहर छ । यहींका
गाउँ वस्तीहरुमा पुग्ने उत्कण्ठा छ । यहींको
कला, संस्कृति, रहनसहनमा समाहित हुने मन छ
। बस ! त्यी
पाखा र पहरा, गोरेटा, गल्लि र फाँटहरुमा बिकास पनि घोलिदिन पाए कति निखार आउथ्यो
होला तिनको रमणीयतामा ?
देश अति कम बिकसित हुनुको अभिषाप त हामी बेहोरिरहेका नै छौं । गैर जिम्मेवार राजनैतिक नेतृत्वबाट हामी प्रताडित
पनि छौं । रोग भोक
गरिबी र बेरोजगारीले कैयौ नेपालीलाई
विदेशिन बाध्य पारिरहेकै छ । तर यसको
अर्को पाटो पनि छ । ‘अमेरिकामा
त ट्वाइलेटनै सोहोर्न पनि तयार छु’ भन्ने मनोविज्ञान हाम्रो समाजमा झाँगिदै
गैरहेको छ । तर देशमा हामीलाई आफ्नै गोठको भकारो सोहोर्न पनि
लाज लाग्छ । डोको-नाम्लो,
कुटो-कोदालो, मेलापात नै गर्नुपर्यो भने त हामो इज्जत नै जान्छ कि भनेझै गर्छौ । १२ कक्षाको प्रमाणपत्र या त विदेश जाने वा डिभी
भर्ने न्यूनतम योग्यता मात्र बनेको छ । समाजले एस एल सीको प्रमाणपत्र पाएपछि कृषि कर्म
नै गर्न नहुने भन्ने खालको आडम्बर भिराइदिएको छ । उद्योग धन्दाको बिकास भएको छैन । पूर्वाधारको विकास सुस्त छ । र हामी
निर्विकल्प बिदेशिएका छौँ ।
गाउँ गाउँमा हामी कांग्रेस र कम्युनिष्टमा बिभाजित छौं । केन्द्रिय नेतृत्व बरु सँगै ‘डिनर पार्टी गर्छ’
तर गाउँमा दाजुभाईको पानी बाराबार छ । यहाँ कर्मचारी, शिक्षक, विद्यार्थी, मजदुर, किसान सबै राजनीतिक पार्टीको झन्डा बोकेर दौडन्छन्
। बिपक्षीले जतिनै राम्रो काम गरेपनि त्यसको सराहना
गर्नसक्ने ठुलो चित्त हामीसंग छैन । बरु कुनै उपलब्धीबिनाको चियापान, बधाई तथा
शुभकामना ज्ञापन जस्ता कार्यक्रम गरेर हामी गौरवान्वित हुन्छौँ । त्यस्ता
कार्यक्रम ‘भब्य र सभ्य’ रुपमा आयोजना गर्ने भन्दै वैठक र समिक्षामा समय र पैसाको
फजुल खर्च गर्छौँ । बिपक्षीको
खुट्टा तान्नै पर्ने, पेल्नै पर्ने हाम्रो मानसिकता छ । समाज सकारात्मक छैन । कुनै पनि कुराको सुरुवात नकारात्मकता बाट हुन्छ । यहाँ विकास र सम्बृदीको कुरा हुन्न । यहाँ लुट्ने र कमाउने कुरा हुन्छ । यहाँ
सिक्ने र सिकाउने कुरा हुन्न । यहाँ भत्काउने र बिगार्ने कुरा हुन्छ । यहाँ असल संस्कार र पद्धतिको कुरा हुन्न । यहाँ दलाली र कमिशनको कुरा हुन्छ । यहाँ
ज्ञान-विज्ञान र नैतिकताको कुरा हुन्न । यहाँ पहुँच र भनसुनको
कुरा हुन्छ । यहाँ शिक्षा र योग्यताको कुरा हुन्न । यहाँ नाताबाद र कृपाबादको कुरा हुन्छ । यहाँ कसले कस्ता काम गर्यो भन्ने कुरा हुन्न । यहाँ कसले कति कमायो भन्ने कुरा हुन्छ । हामी 'सहिलाई सहि र गलतलाई गलत'
भन्ने साहस गर्न सक्दैनौ । हाम्रो लागि 'आफु र आफ्नो' सहि र 'अरु र अर्काको' गलत
हुन्छ । हाम्रो साक्षरता मात्र बढेको छ, शिक्षामा बढोत्तरी भएको छैन ।
हामीलाई थाहा छ यो देशको राजनीतिक नेतृत्वले
हामीलाई दिनुसम्म दुख दिएको छ । परनिर्भर बनाएको
छ । रोग, भोक, गरिबी, बेरोजगारी, महंगी, भ्रस्टाचार कमिसनखोरी र कालाबजारीको
दलदलमा डुबाएको छ । आसेपासेलाइ पोसेर सामाजिक न्याय, समानता र समावेशीकरणको भद्दा
मजाक उडाएको छ । लोकतन्त्रलाई लुटतन्त्रमा रुपान्तरण गरेको छ । गणतन्त्र जोकतन्त्र
भएको छ । बिदेशीसामु आफ्नै देशको चिरहरण गरिएको छ । कहिल्यै पराधीन नभएको हाम्रो
देशको इतिहासमा कालो पोतिएको छ । यो देशको दुर्दशा हामी देखिरहेका छौ, टुलुटुलु
हेरिरहेका छौं । सामाजिक संजालका भित्ताहरुमा हामी बर्षैभरी यस्तै राग अलाप्छौ । तर
जब त्यही नेता आउछ, हामी कहिले १०० त कहिले ५०० किलोको माला बोकेर उसैको चाप्लुसी
गर्न प्रतिस्पर्धा गर्छौ । जब जब चुनाब आउँछ, 'गधी पे दिल आया तो परी क्या चिज हे'
भनेजस्तो गरी हामी आँखा चिम्लेर तिनै नेतालाई घरिघरि भोट हाल्छौ ।
यो सबै दुर्गतिको जिम्मेवार को हो ?
यो सबै दुर्गतिको जिम्मेवार अरु कोही नभएर म हुँ । तपाई हो । हामी हौँ
। अझ कुनै आवश्यकताबिना, बाध्यताबिना, रहरै रहरले विदेशिने हामी नेपाली
यो गन्जागोल र भद्रगोलको सबैभन्दा ठुलो दोषी हौँ । अनैतिक, अयोग्य र असक्षमहरुलाई
आफ्नो देशको बागडोर सुम्पेर हामी कुन संसार जित्न दौडेका छौं ? विद्यावारिधि सम्म गरेका हामीहरु
कहिल्यै पढेर पास नभएका, ढुंगामुढा र हड्ताल गरेर अरुलाई पढ्न समेत नदिएर बनेका
नेताहरुको कार्यकर्ता बनेर किन कुदेका छौ ? ज्वरो जाँच्न जाकार्ता जाने नेताबाट
हामीले कस्तो विकास र सम्वृद्धिको अपेक्षा गरेका छौं ? कसैले देश बनाईदेला र
बुढेसकालमा गएर 'रिटायर्ड लाइफ' बिताउँला भन्ने कुन स्वप्न संसारमा हामी भुलेका छौ
? बेथितिको यो जडलाई उखेलेर फाल्न हामीले कुन साइत पर्खेर बसेका छौं ?
म विदेश जान्न ।
म विदेश जान्न किनभने देशको यो दुर्दसा
टुलुटुलु हेरेर बस्ने तागत म संग छैन । म विदेश जान्न किनभने यो देशका समस्याहरुसँग
भागेर होइन म जुधेर बाँच्न चाहान्छु । म विदेश जान्न किनभने मेरो समाजको सानो
भन्दा सानो घेरोमा म स-सानो योगदान दिन चाहान्छु । म विदेश जान्न किनभने मेरो
समाजमा 'सहिलाई सहि र गलतलाई गलत' भन्ने संस्कारको म बिकास गर्न चाहान्छु । म
विदेश जान्न किनभने मेरो समाजमा म इमान्दारिता र नैतिकताको प्रयोग गर्न चाहन्छु । म
विदेश जान्न किनभने मेरो समाजमा म सकारात्मक सोचको बिजारोपण गर्न चाहन्छु । म
विदेश जान्न किनभने मेरो समाजमा म उद्यमशीलताको प्रवर्द्धन गर्न चाहान्छु । म विदेश जान्न किनभने मेरो समाजमा म प्रत्येक
किसिमका श्रमको सम्मान भएको हेर्न चाहान्छु । म विदेश जान्न किनभने म मेरो समाजमा
सुसंस्कृत राजनीतिको सुरुवात भएको हेर्न चाहान्छु । लाखौं मानिस भोक र रोगले मर्ने
यो देशमा मेरो पनि त्यही नियति हुन सक्छ । जीविका चलाउनकै लागि पनि अनेक अड्चन आउन
सक्छन् । चुनौती मलाई स्वीकार्य छ । तर एकपटक कोशिस गरेरै बाँच्ने हो । ‘छेरेर हैन
हेरेरै’ मर्ने हो ।
त्यसैले म विदेश जान्न ।
म त भन्छु कोही पनि नेपाली विदेश जानु हुन्न । विदेश गएका सम्पूर्ण नेपालीहरु घर फर्कनुपर्छ। बिदेशमा सिकेका सीपको उपयोग गर्ने उपयुक्त अवसर यही हो । सबै मिलेर दिनानुदिन विकृत बन्दै गैरहेको हाम्रो समाजलाई बदल्नुपर्दछ । न्याय, प्रशासन, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, उद्योग, ब्यापार लगायतका प्रत्येक क्षेत्रमा सकारात्मक र निर्णायक धक्का दिनुपर्दछ । प्रत्येक किसिमका श्रमको सम्मान र उद्यमशीलताको प्रवर्द्धन गर्नुपर्दछ । र सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा- देशमा सुसंस्कृत राजनीतिको सुरुवात गर्नुपर्दछ । अब बिकल्प कुर्दै बस्ने होइन, आफै पनि बिकल्प बन्न सक्नुपर्दछ । यो देश हाम्रो लागि अरु कसैले बदलिदिनेवाला छैन । यो देशलाई हामी आफैले बदल्नुपर्ने छ । परिवर्तन चाहाने सबैले जिम्मेवारीबोध गर्नुपर्दछ । इमान्दारितालाई अंगाल्नुपर्दछ । प्रतिबद्द हुनुपर्दछ । आ-आफ्नो गाउँ टोलबाटै स-सानो सुरुवात गर्न सकिन्छ । काम गर्दा एक्लै पर्न पनि सकिन्छ । बाटो असहज र अप्ठेरो छ तर असंभव भने छैन । प्रतिबद्द नागरिकहरुको सानो समुहले नै संसार बदल्छ- यही यथार्थ हो । आजसम्म यसरी नै बदलिएको छ संसार ।
यो लेख केहि सम्पादन सहित पहिलोपोस्ट मा समेत पढ्न सकिन्छ ।